door Louis van de Geijn

Een verknipte foto van een tienermeisje in de bezettingstijd was het begin van een zoektocht naar een weggestopt verleden. We weten dat het meisje Greet heet, en in 1946 als dienstmeisje in huis kwam bij het gezin van de journalist Louis Frequin in Nijmegen. Ze kwam uit een tehuis voor kinderen uit NSB-families.

Greet trouwde, kreeg twee dochters en overleed in 2011. Als haar kinderen met vragen kwamen over de oorlog, wimpelde zij die af. Ook de broers van Greet zwegen tegenover hún kinderen als het graf.

In het voorjaar van 2017 zat ik tegenover de jongste dochter van Greet met deze foto. Ze zat vol beklemmende vragen. Poseerde haar moeder daar voor de limousine van een Duitse officier? En als je goed keek, lag er een in leer gestoken hand op haar schouder. Wie sloeg daar zo vrijpostig zijn arm om haar heen? Wat had oma – de moeder van Greet – gedaan in de oorlog? En haar broers?

Een foto die beklemmende vragen oproept

We gingen samen op zoek naar antwoorden, de dochter en ik. En later ook met haar neef, de zoon van één van Greets broers. En ja, er wás in het Nationaal Archief een dossier van de Bijzondere Rechtspleging over oma, de moeder van Greet. En ook van haar broer.

Zo begon zich het dramatische verhaal te ontvouwen van een soldatengezin dat in de eerste helft van de vorige eeuw alle stormen van de geschiedenis over zich heen kreeg. Van de vader die als KNIL-soldaat een gezin stichtte in Indië en Suriname. Een weduwe die het met zeven kinderen in bezet Nederland moest rooien.

De pijn van
het zwijgen

De ondertitel van dit boek luidt; ‘Over foute keuzes en de pijn van het zwijgen’. Vrij naar de vroegere politicus Jaap Burger kunnen we vaststellen dat niet alle mensen die foute keuzes maken ook inderdaad ‘fout zijn’. Die subtiliteit werd Burger in de oorlogsdagen zwaar aangerekend, en ook nu nog is ‘goed’ en ‘fout’ vaak een zwart-witschema.

Daarmee hebben zelfs naoorlogse generaties te maken. ‘De pijn van het zwijgen’ komt voort uit een leven met bange vermoedens. De kinderen van Greet en haar broers stuitten met hun vele vragen op zwijgzaamheid. Daar hebben ze, net als vele lotgenoten, onder geleden.

De pijnlijke en soms schokkende details die in het onderzoek voor dit boek naar voren kwamen, hebben voor deze generatie veel onrust maar ook opluchting gebracht. Het gezegde ‘spreken is zilver, zwijgen is goud’ slaat wel eens de plank mis. Boze geheimen gaan zwaarder wegen met de tijd, feiten kun je onder ogen zien.